διαφέρουν από περίπτωση σε περίπτωση. Παρακάτω γίνεται μια προσπάθεια ομαδοποίησης των πολυάριθμων συμπτωμάτων και σημείων της κατάθλιψης. Α) ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ 1. ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ – "ΚΑΚΗ" ΔΙΑΘΕΣΗ Η κακή διάθεση στην κατάθλιψη είναι πολύ πιο έντονη και διαρκής σε σχέση με εκείνη που αισθάνεται κανείς όταν απογοητεύεται ή απλώς λόγω των καθημερινών προβλημάτων. Είναι ένα επίμονο αίσθημα λύπης που συχνά περιγράφεται σαν απελπισία και συνοδεύεται από το αίσθημα της αγωνίας. Η καταθλιπτική διάθεση κυριαρχεί στη ζωή του ατόμου και μπορεί να συνοδεύεται από συχνότερα ή πιο εύκολα κλάματα (σε ασήμαντες αναστατώσεις). Μπορεί να νιώθετε ότι τίποτα δεν πάει καλά στη ζωή σας και να τα βλέπετε όλα μαύρα. Η διαβεβαίωση των άλλων ότι τα πράγματα θα καλυτερέψου� δεν βοηθάει καθόλου/ Στη μέτρια ή την σοβαρή κατάθλιψη, η κακή διάθεση είναι συχνά χειρότερη το πρωί και βελτιώνεται ελαφρά στην διάρκεια της ημέρας, χωρίς όμως να φεύγει τελείως. Σε ορισμένες περιπτώσεις ήπιας κατάθλιψης, η κακή διάθεση μπορεί να είναι χειρότερη το βράδυ. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι δεν έχουν κακή διάθεση όλοι όσοι πάσχουν από κατάθλιψη. Σε αυτή την περίπτωση, είναι σημαντικό να διερευνηθεί αν υπάρχει ανηδονία (βλ. παρακάτω) ή έλλειψη ενδιαφέροντος. 2. ΑΝΗΔΟΝΙΑ (=ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗΣ) Αποτελεί βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης και χρειάζεται προσοχή γιατί ενδέχεται το άτομο να μην το έχει συναισθανθεί, τα κοντινά του πρόσωπα όμως μπορεί να το έχουν προσέξει. Δραστηριότητες που παύουν να είναι ευχάριστες (ενώ προηγουμένως ήταν) είναι το φαγητό, το σεξ, τα χόμπι, οι κοινωνικές εκδηλώσεις και έξοδοι, τα σπορ. Αν η κατάθλιψη είναι ήπια ενδέχεται να είστε σε θέση να απολαύσετε την συντροφιά άλλων ατόμων αλλά αυτό δεν διαρκεί πολύ. 3. ΑΓΧΟΣ Το άγχος μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να υπερκεράσει την κακή διάθεση και αν αποτελεί το κυρίαρχο σύμπτωμα. Ίσως νιώθετε άγχος με την μορφή εσωτερικής δυσφορίας, αίσθησης επικείμενου (ασαφούς) κινδύνου ή ακόμα και επεισοδίων κρίσεων πανικού (με τα συνοδά σωματικά συμπτώματα όπως ιδρώτας, ταχυπαλμία, αίσθημα ζάλης κλπ). Μπορεί να ασχολείστε με ασήμαντες ανησυχίες ("πνίγεστε σε μια κουταλιά νερό"). Όταν άγχος και κατάθλιψη συνυπάρχουν γίνεται δύσκολη η διάκριση του ποιο από τα δύο αποτελεί την βασική διαταραχή. Επίσης, μπορεί να παρουσιάζετε ευερεθιστό�ητα, να νευριάζετε δηλαδή εύκολα με πράγματα που παλιότερα δεν σας απασχολούσαν. 4. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΜΒΛΥΤΗΤΑ Ορισμένα άτομα με σοβαρή κατάθλιψη παραπονιούνται ότι έχουν "χάσει τα συναισθήματα τους". Αισθάνονται "μουδιασμένοι". Δεν μπορούν να κλάψουν σαν να "έχουν στερέψει" τα δάκρυα και τελικά δεν νιώθουν μέρος του κόσμου. Αισθάνονται απόμακροι και αδιάφοροι απέναντι ακόμη και στα αγαπημένα τους πρόσωπα. 5. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΔΥΝΑΜΙΑΣ Κάποια άτομα μπορεί να αισθάνονται ότι δεν έχουν πια τον έλεγχο της ζωής τους και ότι εξαρτώνται περισσότερο από τους γύρω τους και τις πιο απλές δουλειές. Β) ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1. ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ Τα περισσότερα άτομα με κατάθλιψη παρουσιάζουν κάποια μορφή διαταραχής του ύπνου, συνήθως αϋπνία, λιγότερο συχνά υπερυπνία. Η αϋπνία μπορεί να συνίσταται σε αφύπνιση νωρίς το πρωί (αϋπνία τύπου πρώιμης αφύπνισης ή τελική αϋπνία), σε αφύπνιση στη διάρκεια της νύχτας και δυσκολία του ατόμου να ξανακοιμηθεί (αϋπνία τύπου διακεκομμένου ύπνου ή μέση αϋπνία) και σε δυσκολία του ατόμου να αποκοιμηθεί (αϋπνία τύπου επελεύσεως ή αρχική αϋπνία). 2. ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΟΡΕΞΗΣ, ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Πολλά άτομα με κατάθλιψη εμφανίζουν ανορεξία (δεν νιώθουν πεινασμένα) που συνοδεύεται ή όχι από απώλεια βάρους (χωρίς να προσπαθούν να κάνουν δίαιτα). Η απώλεια βάρους μπορεί να είναι μικρή, μεγάλη ή ακόμη και απειλητική για την ζωή. Λιγότερο συχνή είναι η αύξηση της όρεξης που μπορεί να οδηγήσει και στην πρόσληψη βάρους (ιδιαίτερα σε νεαρές γυναίκες). 3. ΚΟΠΩΣΗ, ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ, ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Συχνό παράπονο των ατόμων με κατάθλιψη είναι ότι νιώθουν συνεχώς κουρασμένα: τους είναι δύσκολο να εκτελέσουν καθημερινές ασχολίες και τα πάντα μοιάζουν ιδιαίτερα επίπονα, σαν όλη η ζωτικότητα που έχουν μέσα τους να έχει φύγει. Αυτό το αίσθημα μπορεί να παρακολουθεί τις ημερήσιες διακυμάνσεις της συναισθηματικής διάθεσης, οπότε και να υπάρχει πιο έντονη κακή διάθεση και αίσθηση εξάντλησης το πρωί και βελτίωση και των δύο καθώς προχωρά η μέρα. 4. ΜΕΙΩΣΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ Είναι συχνή είναι η απώλεια ενδιαφέροντος για το σεξ. Ορισμένοι δεν αισθάνονται ικανοί να ολοκληρώσουν σωματικά μια ερωτική σχέση όταν είναι συναισθηματικά μουδιασμένοι. Άλλοι κατακλύζονται από αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό τους και το σώμα τους. Τα ψυχολογικά αυτά προβλήματα μπορεί να οδηγήσουν και σε σωματικά: οι άντρες δυσκολεύονται να έρθουν σε στύση με αποτέλσμα να τραυματίζεται ακόμη περισσότερο η αυτοεκτίμηση τους και οι γυναίκες δεν εφυγραίνονται με αποτέλεσμα η συνουσία να είναι επώδυνη και ανεπιθύμητη. 5. ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ Πολλά άτομα παρουσιάζουν επιβράδυνση της σκέψης, του λόγου και των κινήσεων: οι απαντήσεις είναι φτωχές ή μονολεκτικές, ο λόγος μονότονος και βραδύς, το βλέμμα απλανές και οι κινήσεις του σώματος αργές. Αν έχετε κατάθλιψη μπορεί να αισθάνεστε "σαν μια μηχανή που κολλάει". 6. ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΔΙΕΓΕΡΣΗ Ορισμένα άτομα (ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι) παρουσιάζουν εκνευρισμό, ένταση, ανησυχία και διέγερση αντί για επιβράδυνση. Μπορεί να βηματίζουν πάνω-κάτω, να στριφογυρνούν τα χέρια τους, να παραπονιούνται έντονα ή να φωνάζουν: μοιάζουν να μην έχουν ησυχία πουθενά. Γ) ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ 1. ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Εκτός της απώλεια της ικανότητας για ευχαρίστηση, μπορεί να βιώνετε μείωση της κινητοποίησης σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της ζωής: έχετε χάσει το ενδιαφέρον σας για ό,τι προηγουμένως σας κινητοποιούσε. 2. ΑΝΗΜΠΟΡΙΑ, ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΠΙΔΑΣ Χαρακτηριστικά το άτομο μπορεί να νιώθει χωρίς ελπίδα για το μέλλον ή για την κατάσταση του. 3. ΑΜΕΛΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΕΥΘΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Αν γενικά είστε υπεύθυνο άτομο, μπορεί να αρχίσετε να παραμελείτε τις υποχρεώσεις σας (π.χ. πληρωμή λογαριασμών, προθεσμίες στην δουλειά). Μπορεί επίσης να μην προσέχετε όπως πριν την προσωπική σας υγιεινή καθώς και την καθαριότητα του χώρου σας. 4. ΣΚΕΨΕΙΣ Ή ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ Η πιο σοβαρή και επικίνδυνη επιπλοκή της καταθλιπτικής διαταραχής είναι η αυτοκτονία. Οι σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας ποικίλλουν σε σοβαρότητα: μπορεί κάποιος να εύχεται να πεθάνει σε στιγμές έντονης απελπισίας, να καταστρώνει σχέδια αυτοκτονίας αλλά να μην προχωρά σε πράξη, να εξοπλιστεί τα σύνεργα του σχεδίου και τελικά να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας. Αν συνειδητοποιήσετε ότι σχεδιάζετε μια αυτοκτονία, ζητήστε αμέσως ιατρική φροντίδα. Περισσότερες πληροφορίες για την αυτοκτονία θα βρείτε στην αντίστοιχη ενότητα. Δ) ΣΚΕΨΗ – ΑΝΤΙΛΗΨΗ 1. ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ-ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΝΟΧΗΣ, ΑΝΑΞΙΟΤΗΤΑΣ, ΧΑΜΗΛΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ Συχνή είναι η έκφραση αισθημάτων και σκέψεων ενοχής για τρέχουσες ή παρελθούσες αποτυχίες ή λάθη. Ο βαθμός αυτοκατηγορίας είναι υπερβολικός (τα γεγονότα είναι μηδαμινά ή το άτομο αποδίδει στον εαυτό του περισσότερη ευθύνη από αυτή που του αναλογεί). Π.χ. μπορεί να νιώθετε ενοχές χωρίς συγκεκριμένο λόγο ή κάτι που έγινε πριν πολύ καιρό και δεν σας ενόχλησε, τώρα να γίνει μόνιμη ανησυχία και πηγή ενοχής. Το αίσθημα αναξιότητας κυμαίνεται από αισθήματα ανεπάρκειας μέχρι έντονη αρνητική εκτίμηση της προσωπικής αξίας του ατόμου. Όταν η ενοχή , η αναξιότητα κα� η χαμηλή αυτοεκτίμηση φτάσουν στο σημείο να είναι σε σταθερή και ακλόνητη διάσταση με την πραγματικότητα, τότε αποτελούν πια παραληρητικές ιδέες. 2. ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ, ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ Η απορρόφηση με τις καταθλιπτικές σκέψεις έχει σαν συνέπεια να δυσκολεύεστε να σκεφτείτε οτιδήποτε άλλο. Μπορεί να αντιμετωπίζετε δυσκολία συγκέντρωσης, η οποία τελικά συνοδεύεται και με προβλήματα μνήμης. Τα προβλήματα συγκέντρωσης οδηγούν επίσης σε αναποφασιστικότητα και απροσεξία, σύγχυση και ατυχήματα. Ακόμα και οι πιο απλές αποφάσεις όπως τι ρούχα να φορέσετε, μοιάζουν πολύπλοκες και καθίστανται χρονοβόρες. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει δυσκολία τήρησης του καθημερινού προγράμματος. 3. ΨΥΧΩΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Αν η κατάθλιψη είναι πολύ σοβαρή, μπορεί να περιλαμβάνει ψυχωτικά συμπτώματα, κυρίως ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες: η σκέψη έχει διαστρεβλωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να πληγεί η επαφή με την πραγματικότητα. Οι ψευδαισθήσεις είναι αντιλήψεις τις οποίες το άτομο πιστεύει σαν πραγματικότητα, παρά τα στοιχεία για το αντίθετο, δηλαδή το άτομο αντιλαμβάνεται κάτι που δεν υπάρχει. Οι ψευδαισθήσεις μπορούν να αφορούν οποιαδήποτε από τις πέντε αισθήσεις: ακουστικές, οπτικές, οσφρητικές, απτικές, γευστικές (πιο συχνές είναι οι ακουστικές). Η παραληρητική ιδέα είναι μια εξωπραγματική ιδέα, μια λανθασμένη πεποίθηση η οποία κρατιέται επίμονα από το άτομο παρά την αναμφισβήτητη ή προφανή απόδειξη του αντιθέτου. Στο 10% των καταθλιπτικών ασθενών εμφανίζονται παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις με περιεχόμενο που προσδιορίζεται και χρωματίζεται, συνήθως, από το καταθλιπτικό συναίσθημα. Ο ασθενής, δηλαδή, μπορεί να πιστεύει ότι είναι ένοχος, αμαρτωλός, ότι αξίζει να τιμωρηθεί και ότι σύντομα θα οδηγηθεί σε ανυπόφορες συνθήκες εξαθλίωσης, ακόμη και στο θάνατο. Μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για μελλοντικές καταστροφές, που προβλέπει ότι θα συμβούν στον ίδιο, στην οικογένειά του και στην ανθρωπότητα ολόκληρη. Ε) ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙΣ Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός σωματικών συμπτωμάτων που μπορεί να αποτελούν έκφραση της καταθλιπτικής διαταραχής: πονοκέφαλοι, πόνοι στην μέση, ναυτία, δυσκοιλιότητα, έμετος, κράμπες, δυσκολία στην αναπνοή, υπέρπνοια, πόνοι στο στήθος, διαταραχές έμμηνου ρύσεως κ.ά. Συχνά, αυτά είναι τα συμπτώματα που οδηγούν το άτομο στο γιατρό και σε μεγάλο αριθμό εξετάσεων από τις οποίες δεν προκύπτει οργανικό πρόβλημα. Αρκετά συχνή είναι επίσης η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ ή φαρμάκων σε μια προσπάθεια ανακούφισης από τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται και χρήση παράνομων ουσιών. Δυστυχώς, το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο από το επιδιωκόμενο δηλαδή η επιδείνωση της κατάθλιψης. Κείμενο: Αγγελική Μενεδιάτου, Ψυχολόγος, Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας, Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του ΔΣ του ΜΑΖΙ.
